Kürtler kendi özgür iradeleriyle oluşmuş tek bir siyasi yapılanma içinde yer almadıkları, parçalanmış olarak ayrı devletlerin sınırları içinde yaşamak zorunda bırakıldıkları için tek bir alfabe kullanma olanağına kavuşamamışlardır. Günümüzde Kürtler üç farklı albafe kullanmaktadırlar. Eski Sovyetler Birliği cumhuriyetlerinde yaşayan Kürtler Kiril alfabesini, İran ve Irak Kürdistanı'ndakiler Arap alfabesini, Türkiye ve Suriye Kürdistanı ile Avrupa'da yaşayan Kürtler Latin alfabesini temel alan birer alfabe kullanmaktadırlar.
Latin harflerini temel alan Kürtçe alfabe 31 harften oluşur.
Büyük harfler (Tîpên girs)
A B C Ç D E Ê F G H I Î J K L M N O P Q R S Ç T U Û V W X Y Z
Küçük harfler (Tîpên hûr)
a b c ç d e ê f g h i î j k l m n o p q r s ş t u û v w x y z
Kürtçe alfabece karşılanan 31 sesten 8'i ünlü, 23'ü de ünsüzdür. 2.3 Kürtçe'de ünlüler (Dengdêrên zimanê Kurdî)
a e ê i î o u û
Kürtçe'de ünsüzler (Dengdarên zimanê kurdî)
b c ç d f g h j k l m n p q r s ş t v w y x z
Uzun ünlüler (Dengdêrên dirêj): a ê î o û
Kısa ünlüler (Dengdêrên kurt) : e i u
Ünsüzler de dörde ayrılır :
Dudak ünsüzleri, ön damak ve diş ünsüzleri, damak ünsüzleri, arka damak ve gırtlak ünsüzleri.
Dudak ünsüzleri (Dengdarên lêvan): b f m p v w
ön damak ve diş sessizleri (Dengdarên pidî û diranan):
d l n r s t z
Damak ünsüzleri (Dengdarên ezmanê devî) : c ç j ş y
Arka damak ve gırtlak ünsüzleri (Dengdarên xidîkê û qirikê/gewriyê) : g k h q x
Kürtçe seslerin söylenişi
A..Türkçe'deki a gibi söylenir: - ala(bayrak), aş(değirmen), aştî(barış), anîn(getirmek)
B..Türkçe'deki b gibi söylenir: - ba(yel), bager (fırtına), bav(baba), bac(vergi), bîne(getir), bûn(olmak)
C..Türkçe'deki c gibi söylenir: - can(can, ruh), cînar/cîran(komşu), cih(yer), cuda(ayrı), cihê(ayrı), car(kere, kez)
D..Türkçe'deki d gibi söylenir: - dê (anne), dayin/dan(vermek), diran(diş), dem(çağ, zaman), dîn(delî, din),
dev(ağız), dor(sıra).
E..Türkçe'deki e gibi söylenir: - erê(evet), ewr(bulut), encam(sonuç), ez(ben), erzan(ucuz)
ê- Bu ses Türkçe'de yoktur. E ve ı arası bir ses verir- êl(oymak), êriş(hücum), êş(ağrı), êvar(akşam), bêr(kürek), têr(tok), zêr(altın), nêr(erkek)
F..Türkçe'deki f gibi söylenir: - fen(hile), find(mum), ferheng(sözlük), ferman(emir, buyruk), fer(tek), fêrbûn(öğrenmek), firrîn(uçmak), firavîn(öğle yemeği)
G..Türkçe'deki g gibi söylenir: - germ(sıcak), giran(ağır), girîng(önemli), gir(tepe), girav(ada), gilî(şikayet),
gazin(serzeniş)
H..Türkçe'deki h gibi söylenir: - hêvî(umut), hîv/heyv(ay), hest(duygu), hêrs(öfke), hilm(nefes), hinar(nar)
İ..Türkçe'deki ı gibi söylenir: - ilm(ilim), birin(götürmek), mirin(ölmek), min(ben,benî, bana)
î- Türkçe'deki i'den yarım ses daha uzundur. "şair", Bab-ı Ali sözcüklerindeki i sesi gibidir- în/înî(cuma), îro(bugün), evîn(aşk), pîr (yaşlı, nine, pir).
J..Türkçe'deki j gibi söylenir: - jîn(hayat), jan(ağrı, sızı), jehr(zehir), jîr(zeki, akıllı, becerikli), jêr(aşağı), jor(yukarı), jin(kadın), jibîr kirin(unutmak), jiber kirin(ezberlemek).
L..Türkçe'deki l gibi söylenir: - lêv(dudak), law(oğul), lib(tane), lîstik(oyun), lîstok(oyuncak), lorî(ninni),
liv..(hareket).
M.. Türkçe'deki m gibi söylenir: - meriv(insan), mêr(koca, erkek, yiğit), maç(öpücük), mar(yılan), masî(balık), mizgîn(müjde), mêvan(misafir).
N..Türkçe'deki n gibi söylenir: - nan(ekmek), nav(ad), navdar(meşhur, ünlü), neyar(düşman), nîvro(öğle).
O..Türkçe'deki o gibi söylenir: - ox(oh), ode(oda), ol(din), dohn (yağ), do/duh/duhî(dün).
Q..Bu ses Türkçe'de yoktur. Genizden gelen kalın bir k sesi verir- qad(meydan), qalûn(pipo), qelî(kavurma), qermiçî/qerçimî(buruşuk), qenc(iyi), qerraş(değirmenci), qabqabik(takunya).
S..Türkçe'deki s gibi söylenir: - sal(yıl), sar(soğuk), serî(baş), sor(kırmızı), sarıncok(buzdolabı),
serşok(duş yeri, banyo).
Ş..Türkçede'ki ş gibi söylenir: - şop(iz), şîv(akşam yemeği), şano(tiyatro) şoreş(devrim), şivan(çoban).
U..Türkçe'deki ü gibi söylenir: - guh(kulak), tu(sen), tu/çu(hiç), gund(köy), gur(kurt).
Ü..Türkçe'deki u gibi söylenir: - û(ve),tû(dut), pûk(tipi),
bûk (gelin)
V..Türkçe'deki v gibi söylenir: - vala(boş), viyan(arzu), vir(burası), virr(yalan), vebûn(açılmak),
vêketin(yanmak, ışıldanmak).
W..Bu ses Türkçe'de yoktur, Arapçadaki "vav" harfi gibi telaffuz edilir- welat(vatan), werm(şişkinlik), werîs(urgan), wilo(öyle), we(siz, sizi, size), ew(o, ona, onu).
X..Bu ses Türkçe'de yoktur. Arap alfabesindeki " " sesi gibi okunur. xemgîn(üzgün), xemsar(umursamaz), xwîn(kan), xwelî(toprak), xwir(kaşıntı),
xwînsar(cana yakın olmayan), xwê(tuz).
Y..Türkçe'deki y gibi söylenir: - yar(sevgili, dost), yekîtî(birlik), yek(bir), yekşem(pazar)
Z..Türkçe'deki z gibi söylenir: - zîpik(dolu), zîrek(zeki, akıllı), zirav(ince), zozan(yayla), zîv(gümüş), zarok(çocuk),
ziving(kışlak).
Kürtçe'deki ç k p r t seslerinin vurgulu ve vurgusuz olmak üzere iki tonu vardır. Bunların vurgusuz tonları Türkçe'deki ç k p r t gibidir. Vurgulu tonlarının ise Türkçe'de karşılıkları yoktur. Kimi dilbilimcileri bu seslerin ayrı birer harfle karşılanmasını taleb ederler. örneğin eski Sovyet cumhuriyetlerindeki Kürtlerin kullandığı alfabede bu seslerin her bir tonuna karşılık ayrı bir harf kullanılmaktadır.
Şöyle ki: ç ç' k k' p p' r r' t t'
Ancak Latin harfleriyle yazılan Kürt alfabesinde yukarıdaki 5 sessizin her iki tonu da aynı harfle karşılanmaktadır. Bazıları da sözkonusu sessizlerden vurgulu olanlardan biri; özellikle de vurgulu "r" sözcük arasına ya da sonuna geldiğinde bunu çift harfle karşılamaktadırlar:
pirr(çok), gurr(gür), birrîn(kesmek) sözcüklerinde olduğu gibi.
İki tonlu sözcüklere ilişkin bazı örnekler:
ç...k.....p.....t.....r
VURGUSUZ...çar (dört)...çadir(çadır) ...çi (ne)...ker(eşek)
kêr(bıçak)...par(pay)...pî
Kaydol:
Kayıt Yorumları (Atom)
thenk you
YanıtlaSil